W Polsce każdego roku występują setki tysięcy wyładowań atmosferycznych. Ocieplenie klimatu, mocniej grzejące słońce i łagodniejsze zimy powodują, że ich liczba stale rośnie. Gwałtowne burze i towarzyszące im wyładowania atmosferyczne mogą być przyczyną zagrożenia życia i zdrowia ludzi, i zwierząt domowych oraz powodować szkody w budynkach i infrastrukturze. Uderzenie pioruna może wywołać pożar i przepięcia w urządzeniach elektrycznych, doprowadzając do ich zniszczenia.
Pioruny powstają w chmurach burzowych. Na skutek występowania prądów zstępujących i wstępujących oraz nierównomiernego rozkładu lodu i wody tworzą się obszary z dużą różnicą potencjałów elektrycznych. Jeżeli stanie się ona zbyt duża dochodzi do wyładowania elektrycznego zwanego błyskawicą. W czasie burzy dochodzi do 2-3 wyładowań na minutę. Rozróżniamy trzy rodzaje piorunów. Pierwszy to piorun chmura-ziemia. Polega na wyrównaniu potencjałów pomiędzy chmurą a ziemią i charakteryzuje się rozgałęzieniem błyskawicy od góry ku dołowi. Drugim rodzajem wyładowania jest piorun ziemie-chmura. Uderza w bardzo wysokie budynki takie jak wieże kościelne, maszty i przekaźniki. Charakteryzuje się rozwidleniem błyskawicy od dołu do góry. Trzeci rodzaj wyładowania to chmura-chmura. Ma miejsce między dwoma chmurami lub pomiędzy częściami tej samej chmury.
Nadejście burzy zwiastują chmury kłębiaste (cumulonimbusy), a także parność powietrza, wiatr i spadające ciśnienie.
Orientacyjną odległość w jakiej nastąpiło uderzenia pioruna możemy obliczyć. Wystarczy od momentu zobaczenia błyskawicy liczyć do momentu usłyszenia grzmotu. Uzyskany wynik w sekundach dzielimy przez 3 i otrzymujemy orientacyjną odległość w kilometrach
Piorun liniowy sięgający ziemi stanowi zagrożenie dla ludzi i budynków oraz dla urządzeń naziemnych. Jako ochronę przed uderzeniem pioruna stosuje się tzw. piorunochrony lub odgromniki. Błyskawice trafiają w miejsca o najmniejszym oporze elektrycznym, najczęściej w drzewa, wzgórza i wysokie budynki. Dlatego najgorszym miejscem do schronienia się przed burzą jest wysokie, odosobnione drzewo! Nie jest ono tak dobrym przewodnikiem elektryczności, jak ludzkie ciało, więc gdy błyskawica uderza w nie, może porazić chroniącą się pod nim osobę. Jeżeli błyskawica uderza w wilgotny przedmiot - na przykład drzewo czy ścianę - wówczas natychmiastowe wrzenie wilgoci powoduje tak gwałtowne rozszerzanie się pary, że wydaje się, iż przedmioty te eksplodują, jak gdyby uderzył w nie masywny pocisk. Na poważne niebezpieczeństwo narażeni są ludzie pracujący lub uprawiający sporty pod gołym niebem. Trzymając w rękach metalowy przedmiot - kij golfowy, parasol, strzelbę, grabie czy widły - zwiększają prawdopodobieństwo trafienia przez błyskawicę. Może ona spowodować straszliwe oparzenia, poważnie uszkodzić ważne organy, a nawet zatrzymać pracę serca. Na szczęście ginie tylko co czwarty człowiek porażony gromem.
Najbardziej niebezpieczne podczas burzy są otwarte przestrzenie (równiny, morze i jezioro, szczyty gór) jak zatem uchronić się przed uderzeniem pioruna? Oto kilka porad:
Ważne wskazówki:
- należy pozostawać w domu podczas burzy i nie wychodzić chyba że jest to naprawdę konieczne,
- trzymaj się z daleka od otwartych okien, drzwi, kominków, piecy, umywalek, wentylatorów i innych urządzeń elektrycznych podłączonych do prądu,
- nie używaj telefonu,
- nie używaj przedmiotów takich jak wędki, kije golfowe oraz inne przedmioty metalowe lub z włókien węglowych
- trzymaj się z dala od obiektów metalowych, jak np. siatki, słupy i pozbądź się metalowych przedmiotów, jakie masz ze sobą.
- nie stawaj pod wysokimi drzewami
- unikaj otwartych przestrzeni (plaże, szczyty, pola, łąki)
- nie przebywaj w wodzie jak i w małych łódkach, trzymaj się z dala od zbiorników wodnych
- w samochodzie, samolocie lub pociągu - jeżeli jest zamknięty - zawsze jesteśmy bezpieczni w środku, nawet jeśli piorun uderzy akurat w samochód w którym siedzimy, to ładunki spłyną do ziemi po zewnętrznej warstwie blachy. W pociągu również jesteśmy bezpieczni. Ale nie jest bezpiecznie kiedy WSIADAMY lub WYSIADAMY z pociągu i jedną nogą stoimy jeszcze w pociągu a drugą dotykamy peronu. Wtedy, nawet jeżeli piorun uderzył w linie kolejową kilometry dalej, możemy zostać śmiertelnie porażeni. Wynika to z różnicy potencjałów między uderzoną piorunem linią elektryczną a peronem. Dlatego jeżeli jest burza - wyskakuj z pociągu na peron! Tak samo jest z tramwajami/metrem i innego typu komunikacją szynową.
- poszukaj schronienia w budynku, jaskini, kanionie, ale pamiętaj aby nie dotykać ścian i zachowaj od nich odległość co najmniej 1 metra. W jaskini możemy się schronić ale jaskinia musi być głęboka przynajmniej na kilka metrów. Inaczej, jeżeli pozostaniemy przy wlocie do niej możemy zostać porażeni przez piorun, który uderzy wyżej, ale ładunki elektryczne przepłyną po ścianie. Tutaj również należy zachować odległość od ścian przynajmniej 1 m, a podłoże izolować podkładając linę, plecaki, i dopiero na nich siadać.
- kiedy czujesz ładunki elektryczne w powietrzu, gdy włosy stają ci dęba, przykucnij szybko na ziemię, ponieważ błyskawica może cię trafić,
- poszukaj obniżeń terenu (wąwóz, dolina)
- jeżeli musimy się przemieszczać to wówczas należy chodzić małymi krokami, pod żadnym pozorem nie należy biegać
- osoby przebywające w większej grupie powinny się rozproszyć,
- w żadnym wypadku nie kładź się i nie siadaj na ziemi
- najbezpieczniejsza pozycja to ukucnięcie ze złączonymi nogami, i izolacja od ziemi (plecakiem, butami itp.)
- odłącz od prądu urządzenia elektryczne - mogą zostać uszkodzone, grożą porażeniem
- wyjmij z telewizora przewód antenowy, a z komputera kabel sieciowy (nawet jeśli masz telewizję kablową, a nie satelitarną lub zbiorczą antenę) - tą drogą także mogą zostać zniszczone.
Jeżeli dojdzie do porażenia piorunem, najczęstszymi objawami są oparzenia, paraliż nerwów i mięśni, zaburzenia wzroku i słuchu oraz podwyższone ciśnienie. Jeżeli osoba porażona jest nieprzytomna mogło dojść do wstrzymania akcji serca. Należy szybko podjąć czynności reanimacyjne. Ocenić stan poszkodowanego. Jeżeli jest nieprzytomny i brak wyczuwalnego pulsu, należy zastosować masaż serca i sztuczne oddychanie. Jeśli jest przytomny lub posiada wyczuwalny puls i oddech, ułożyć rannego w pozycji bocznej ustalonej .Oparzenia zakryć sterylnymi opatrunkami i schładzać. Kontrolować puls i oddech rannego do czasu przybycia pomocy medycznej.